Columns schrijven is voor mij vaak een manier om opgedane kennis te verwerken. Als gevolg daarvan is het zo dat ik, nadat ik er een heb geschreven, het onderwerp min of meer achter me kan laten. Met het Steve Blass fenomeen dat ik vorige maand beschreef, is dit echter niet gelukt. Ik bleef hierover nadenken, en besefte in de loop van deze maand dat één column eigenlijk geen recht doet aan het hele plaatje zich in mijn hoofd heeft gevormd. Dus bij deze: deel twee!
We spreken van het Steve Blass fenomeen wanneer iemand als gevolg van druk niet meer in staat is om bepaalde handelingen uit te voeren, die eerst op de automatische piloot gingen. Vorige maand ging ik vooral in op wat er op zo’n moment in de hersens gebeurt, maar niet op het ‘onder druk staan’ zelf.
Druk ervaren gaat vaak hand in hand met geobserveerd worden door anderen. Dit was het geval bij Blass, maar zelf ervaar ik het bijvoorbeeld ook tijdens mijn lerarenopleiding, waarin klassenobservaties een belangrijk onderdeel zijn. Wanneer er iemand achterin de klas zit, beïnvloedt hij of zij vaak ongewild de groepsdynamiek. In een psychologiecollege leerde ik dat dit ook wel het Hawthorne Effect wordt genoemd: het observeren van personen zorgt er vaak voor dat zij bepaald gedrag gaan vertonen, waar in een andere setting geen sprake van zou zijn.
Maar… In hoeverre zijn observaties dan nog betrouwbaar?
In plaats van een antwoord op die vraag, heb ik nog een opvallend voorbeeld van dit fenomeen, deze keer op atomisch level. Het quantum mechanische double split experiment toont aan dat atomen zich anders gedragen in de aan- en afwezigheid van een camera. Afhankelijk van of ze gefilmd worden, vormen ze andere patronen, waardoor het lijkt alsof de atomen zich bewust zijn van het feit dat ze geobserveerd worden. Er is geen verklaring voor dit fenomeen, alleen een nobelprijs voor degene die het uit weet te leggen.
Vaak wordt gezegd dat de realiteit afhangt van hoe je ergens naar kijkt. In dit geval kunnen we vooral concluderen het kijken zelf de realiteit beïnvloedt.
Wat ik eruit haal is het besef dat we bescheiden moeten blijven wanneer we situaties observeren, dat wat we zien is wellicht enkel een reactie op onze aanwezigheid.
GEPUBLICEERD OP 13 FEBRUARI 2019 LEIDSCH DAGBLAD©
Déjà Lu 