‘Als ik mijn moeder sla, komt Bruno niet meer langs’. Het spandoek hangt in de woonkamer van Joseph en zijn moeder. De zwaar autistische jongen heeft jarenlang in een psychiatrisch instituut gezeten en vertoont bij tijd en wijle gewelddadig gedrag. De jeugdzorgmedewerker Bruno begeleidt de familie en zijn aanwezigheid heeft een kalmerende werking op Joseph. Het spandoek dient als reminder voor de deal die ze hebben gesloten.
De vertrouwensband die Bruno heeft geschapen met de familie, is een van de elementen die me verwonderde uit de film Hors Normes. Terwijl ik hun interacties bekeek, moest ik dat wat ik had geleerd over psychologische gespreksvoering tijdens mijn studie: ‘Probeer zo veel mogelijk vragen te stellen en zo min mogelijk advies te geven.’ Eerst vond ik het lastig om hier het nut van in te zien. Je moet toch zoeken naar oplossingen voor problemen? Maar langzamerhand begon het tot me door te dringen.
Wat Bruno zo belangrijk maakt in het leven van Joseph en zijn moeder, is dat hij ‘echt’ naar hen luistert en hen – in hun taboe-situatie – een gevoel van onvoorwaardelijke acceptatie geeft. Zijn oordeel-loze houding zorgt ervoor dat het gesprek open blijft en dat ze alles op tafel durven te leggen. Vooral in situaties die zo ingewikkeld zijn dat verbetering een langzaam proces is, is dit waardevoller dan het geven van advies, wat in feite ook een vorm van oordelen is.
Een paar weken nadat ik Hors Normes had gezien, ging ik nogmaals naar de bioscoop om voor een andere Franse film, Les Miserables. Ook dit was een fascinerend meesterwerk over jongeren met een moeilijke levenssituatie. Het is een film die zich afspeelt in de verwaarloosde buitenwijken van Parijs.
De jeugd wordt daar niet begeleid door jeugdzorgmedewerkers, maar door een speciale politie-unit die zich bezighoudt met het observeren en disciplineren van de jongeren. Momenten waarop medeleven is getoond is zeldzaam. Er is vooral te zien hoe straffen en geweld worden geïnitieerd.
Beide films hebben me diep geraakt. Ze hebben me tot denken gezet over de verschillende manieren om iemand bij te staan. Onverdeelde aandacht is mijns inziens cruciaal. Wanneer je je ‘echt’ begrepen voelt, vermindert dat het gevoel van vervreemding en de neiging tot isolatie. De energie die daaraan op zou gaan, kan dan gebruikt worden om aan oplossingen te denken. Dwang en veroordeling, zoals te zien was in Les Miserables, maken de situatie alleen maar helser.
Déjà Lu 