Ons denken heeft een grote invloed op wie we zijn en wat we kunnen bereiken. Tijdens mijn scriptie-onderzoek dat ik de afgelopen week heb afgerond, heb ik ondervonden hoe dit het geval is bij kinderen. Wat blijkt namelijk: hoe positiever het zelfconcept van een kind, hoe beter diens leesvaardigheid. Een interessante uitkomst die me doet nadenken over de rol van zelf vervullende voorspellingen in het onderwijs.
We kunnen deze bevinding namelijk breder trekken: Niet alleen hoe kinderen over zichzelf denken, maar ook hoe docenten over hen denken lijkt hun prestaties te beïnvloeden. In 1968 is een onderzoek gedaan waarbij een intelligentietest is afgenomen in verschillende middelbare schoolklassen. Ongeacht het feitelijk resultaat van de test, werd vervolgens tegen de docenten gezegd dat, op basis van de uitkomsten van de test, bepaalde leerlingen op den duur waarschijnlijk uitstekende capaciteiten zouden ontwikkelen. Toen er na een jaar opnieuw een intelligentietest werd afgenomen, bleek die groep leerlingen hoger te scoren en betere schoolprestaties te behalen dan de andere leerlingen, terwijl er aanvankelijk niets was waarin ze zich van de anderen onderscheidden.
Je kunt je voorstellen dat er een positieve feedback-loop is ontstaan; de docenten zijn, als gevolg van hun vooroordeel, meer bemoedigende feedback gaan geven aan de ‘hoog scorende’ leerlingen. Deze hebben vervolgens een bovengemiddeld positief academisch zelfconcept ontwikkeld en maakten met meer vertrouwen hun toetsen, wat het oordeel van de docent bevestigde… En zo speelde de cyclus zich van vooraf aan weer af.
Zelf vervullende voorspellingen zijn een bijzonder iets. Wellicht kunnen we de uitspraak ‘ik denk, dus ik ben’, omdraaien naar ‘hoe ik denk, zo ben ik’. Maar hoe gaan we om met dit fenomeen?
In het onderwijs is het naar mijn idee van belang om, bij de begeleiding van leerlingen, breder te kijken dan naar het behalen van doelen aan de hand van leerstrategieën. Er is een holistische aanpak nodig die op de een of andere manier rekening houdt met die feedback loops. De positieve psychologie geeft hier invulling aan door mensen te stimuleren om positieve gedachten te hebben over toekomstige situaties. Mijns inziens kun je een positieve voorspelling echter niet forceren, noch kun je een negatieve voorspelling onderdrukken. Ons bewust zijn van het feit dat elke voorspelling – positief of negatief – invloed kan hebben op de uitkomst van een situatie en dat het beter is om ons oordeel uit te stellen tot bijvoorbeeld na de toets, lijkt me realistischer. Wait and see.
Déjà Lu 